Είμαι έτοιμος να μάθω; - Ένα σύστημα ελέγχου συμπεριφοράς

 

Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα για κάθε δάσκαλο είναι η διαχείριση της τάξης. Προσωπικά, δεν μου αρέσουν ούτε η αυστηρότητα, ούτε οι φωνές, ούτε η τιμωρία· γι’ αυτό και προσπαθώ να τις ελέγξω και, αν όχι να τις εξαλείψω, τουλάχιστον να τις περιορίσω στο ελάχιστο.

  Από τη μικρή μου εμπειρία, έχω παρατηρήσει τρεις τρόπους διαχείρισης.

1. Η απόλυτη αυστηρότητα. 

Τάξεις στις οποίες επικρατεί απόλυτη ησυχία και ο εκπαιδευτικός αποτελεί τον φόβο και τον τρόμο των μαθητών. Μερικές φορές ζηλεύω αυτή την ησυχία, τις περισσότερες όμως μου θυμίζει το έργο του Tadeusz Kantor Η νεκρή τάξη.

Δεν θα ήθελα να δουλεύω σε μια τέτοια τάξη. Μια μικρή φασαρία, μέσα σε λογικά πλαίσια, είναι για μένα δείγμα δημιουργίας και ζωντάνιας. Εξάλλου, πιστεύω ότι η συγκεκριμένη τακτική έχει μεν γρήγορα αποτελέσματα, αλλά όχι μόνιμα. Σύντομα, όταν τα παιδιά βρεθούν με έναν πιο «χαλαρό» δάσκαλο ή σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, απελευθερώνονται και δρουν χωρίς όρια, αφού δεν έχουν κατανοήσει τον λόγο για τον οποίο πρέπει να συμπεριφέρονται με έναν τρόπο και όχι με έναν άλλον.

2. Ο δεύτερος τρόπος είναι η απόλυτη χαλαρότητα, με τον δάσκαλο-«φίλο». 

Σε αυτή την περίπτωση, τα παιδιά μπορεί να περνούν καλά και να βρίσκουν μια ισορροπία με τον συγκεκριμένο δάσκαλο, όμως δυσκολεύονται να διακρίνουν τα όρια — και τα όρια είναι απαραίτητα για την ανάπτυξή τους. Άλλωστε, όπως αναφέρεται στη Σχεσιοδυναμική Παιδαγωγική, ο δάσκαλος οφείλει να είναι φιλικός, αλλά όχι φίλος.

3.Ο τρίτος τρόπος είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν έναν εσωτερικό μηχανισμό ελέγχου της συμπεριφοράς τους. 

Ένας φίλος, δάσκαλος, μού είχε πει κάποτε ότι είναι τραγικό, στις μέρες μας, ελεύθεροι και μορφωμένοι άνθρωποι να μην διαθέτουν εσωτερικό έλεγχο και να χρειάζονται έναν «Κέρβερο» πάνω από το κεφάλι τους για να τους επιβλέπει.

  Με αυτή την τελευταία κουβέντα να με προβληματίζει πάντα, προσπαθούσα μέσα από τη συζήτηση να βοηθήσω τα παιδιά να σκέφτονται και να αναλογίζονται τις συνέπειες των πράξεών τους.

Όμως, πώς μπορείς να πείσεις μικρούς μαθητές να καθίσουν στο θρανίο τους χωρίς να μιλούν, χωρίς όμως να τους καταπιέζεις με απότομη συμπεριφορά ή φωνές;

  Η λύση ήρθε ψάχνοντας στο ίντερνετ από δύο blog το "Τάξη αστεράτη" και το A cupcake for a teacher.

  

 Αφού είχε προηγηθεί η συζήτηση για τους κανόνες στην τάξη και στο σχολείο, οι μαθητές είχαν ήδη αναλογιστεί και ξεχωρίσει τις σωστές από τις λανθασμένες επιλογές στη συμπεριφορά τους. Τότε αποφάσισα να εφαρμόσω δύο συστήματα, με στόχο να τους βοηθήσω να αναπτύξουν τον εσωτερικό μηχανισμό που θα τους επιτρέπει να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους.

Φυσικά, σε αυτή την προσπάθεια τίποτα δεν είναι εύκολο και τίποτα δεν γίνεται αυτόματα. Χρειάζεται χρόνος — αλλά η αναμονή, νομίζω, μας αποζημιώνει.

1ο: Ο μυστικός μαθητής

Αρκετά μυστήριος τρόπος, αλλά πραγματικά αποτελεσματικός!
Στην τάξη έχω πάντα ένα κουτάκι που λειτουργεί σαν κληρωτίδα για τις φορές εκείνες που όλοι θέλουν να κάνουν κάτι και δεν υπάρχει συμφωνία. Από αυτό το κουτί, λοιπόν, τραβούσα καθημερινά ένα όνομα. Το όνομα έμενε κρυφό μέχρι το τέλος της ημέρας και το γνώριζα μόνο εγώ. Το παιδί του οποίου είχα δει το όνομα ήταν «ο μυστικός μαθητής» για εκείνη την ημέρα.

Ο «μυστικός μαθητής» ήταν υπό παρακολούθηση. Δηλαδή, υποτίθεται ότι παρακολουθούσα όλη την ημέρα τη συμπεριφορά του. Αν έπεφτε τρεις φορές σε κάποιο ατόπημα (πάντα σχετικό με τη συμπεριφορά), τότε αποκάλυπτα ποιος ήταν και έχανε την επιβράβευση. Αν, όμως, κατάφερνε να φτάσει μέχρι το σχόλασμα χωρίς να αναγκαστώ να τον αποκαλύψω, αυτό σήμαινε ότι ήταν άψογος. Τότε ανέφερα μπροστά σε όλους τα θετικά πράγματα που είχε κάνει μέσα στην ημέρα (ακόμα και το πιο ασήμαντο — ειδικά για μαθητές που θεωρούνται δύσκολοι) και του έδινα ένα μεγάλο, γυαλιστερό αυτοκόλλητο, μαζί με το θερμό χειροκρότημα όλων.

Την επόμενη μέρα κληρωνόταν άλλος «μυστικός μαθητής». Αυτό, όμως, δεν σήμαινε ότι δεν μπορούσε να είχε κληρωθεί και ο ίδιος. Έτσι, ποτέ κανείς δεν ήταν σίγουρος αν ήταν εκείνος ο «μυστικός μαθητής» — κι αυτό τους έκανε να είναι όλοι πάντα προσεκτικοί.

2ο: Ο πίνακας διαβάθμισης της συμπεριφοράς

Αρχικά, βρήκα και προσάρμοσα έναν πίνακα διαβάθμισης της συμπεριφοράς. Τον επεξεργάστηκα, τον εκτύπωσα, τον έκοψα, τον κόλλησα σε χαρτόνι και τον ανάρτησα σε εμφανές σημείο της τάξης. Επάνω στον πίνακα τοποθέτησα μανταλάκια με το όνομα κάθε παιδιού.

Κάθε Δευτέρα όλοι ξεκινούσαν από το σημείο «είμαι έτοιμος να μάθω». Κατά τη διάρκεια της ημέρας, και όταν έκρινα ότι ήταν απαραίτητο, μετακινούσα το μανταλάκι κάποιου παιδιού σε άλλο επίπεδο της κλίμακας, ανάλογα με τη συμπεριφορά του. Στόχος ήταν, μέχρι το τέλος της εβδομάδας, όλοι να έχουν φτάσει όσο πιο ψηλά γινόταν.

Κάθε Παρασκευή, στο τέλος της ημέρας, επιβραβεύονταν όσοι είχαν φτάσει στο σημείο της «εξαιρετικής συμπεριφοράς» με ένα γυαλιστερό αστεράκι στο μανταλάκι τους — και έτσι ξεκινούσε μια καινούρια εβδομάδα από την αρχή.

 Τα αποτελέσματα της όλης διαδικασίας ήταν εντυπωσιακά! Ξεκίνησα να το εφαρμόζω τον Νοέμβριο και, σιγά σιγά, η συμπεριφορά των παιδιών άρχισε να αλλάζει, ενώ η τάξη λειτουργούσε όλο και καλύτερα. Η αλλαγή αυτή δεν παρατηρήθηκε μόνο κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αλλά και στον τρόπο που παίζουν στο διάλειμμα και στον τρόπο που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι σταδιακά δεν χρειαζόταν πια να χρησιμοποιώ το σύστημα. Μετά τις διακοπές του Πάσχα σταμάτησα να το εφαρμόζω εντελώς — απλώς δεν υπήρχε ανάγκη. Τώρα, ο πίνακας βρίσκεται στην τάξη μόνο ως διακοσμητικό. Κι όμως, ακόμη και στις πιο απαιτητικές μέρες, όταν οι μαθητές σκέφτονται μόνο το καλοκαίρι και είναι κουρασμένοι, δεν χρειάζεται να ελέγξω τη συμπεριφορά τους. Έχουν αναπτύξει πια τον εσωτερικό μηχανισμό που τους επιτρέπει να συμπεριφέρονται σωστά. Κι αν υπάρξουν μικρές αποκλίσεις, αρκεί μια απλή παρατήρηση ή μια σύντομη συζήτηση για να επανέλθουν.

Μόνο κάποιες φορές θυμούνται τον «μυστικό μαθητή» ή τα αστεράκια· τα αναπολούν και τα ζητούν ξανά, σαν να ήταν παιχνίδι!

Το υλικό βρίσκεται εδω: Κλίμακα συμπεριφοράς