Ασκήσεις στο τετράδιο... αχ! (μικρές συμβουλές)

Όσο κι αν η τεχνολογία εξελίσσεται, όσο κι αν όλα τα σχολεία διαθέτουν σύγχρονα φωτοτυπικά μηχανήματα και οι φωτοτυπίες αποτελούν πλέον την εύκολη και γρήγορη λύση, όσο κι αν ο υπολογιστής έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας και η δακτυλογράφηση ενός κειμένου είναι πια μέρος της καθημερινότητάς μας, η απλή και κλασική λύση του χειρόγραφου κειμένου θα παραμένει πάντα χρήσιμη και απαραίτητη.

Γιατί; Γιατί είναι πιο άμεση, πιο γρήγορη και πάντα διαθέσιμη!

Μπορεί το μέλλον να με διαψεύσει, αλλά προσωπικά πιστεύω ότι είναι απαραίτητο τα παιδιά να μαθαίνουν να γράφουν στο τετράδιο.

 Πολλές φορές, μέσα στην ταχύτητα της καθημερινότητας, στην αγωνία να καλύψουμε την ύλη και στην έννοια μας να δώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ασκήσεις, επιλέγουμε την εύκολη λύση της φωτοτυπίας. Και είναι αλήθεια ότι είναι πιο πρακτική, αφού δεν χάνουμε χρόνο για την αντιγραφή της άσκησης.

Όμως, με αυτόν τον τρόπο, δεν ασκούμε τους μαθητές μας σε βασικές δεξιότητες, όπως:

• Αντιγραφή από τον πίνακα (και όχι από το βιβλίο). Σκεφτείτε πόσες φορές μπορεί να χρειαστεί στη ζωή μας να σημειώσουμε ή να μεταφέρουμε πληροφορίες που βρίσκονται σε έναν πίνακα ή ένα ταμπλό απέναντί μας, π.χ. τα δρομολόγια ενός τρένου.

• Βελτίωση της ταχύτητας γραφής.

• Οργάνωση του τετραδίου. Έχω παρατηρήσει ότι η οργάνωση και η τάξη λειτουργούν σαν ένας κύκλος: η οργάνωση στην τάξη επηρεάζει την οργάνωση των πραγμάτων τους, η οποία με τη σειρά της επηρεάζει την οργάνωση του τετραδίου, των γραμμάτων και τελικά της σκέψης τους. Νιώθω ότι το ένα επηρεάζει το άλλο, δημιουργώντας μια αόρατη αλυσίδα. Γι’ αυτό προσπαθώ να τους ασκώ ώστε να διατηρούν τάξη και οργάνωση γενικά στη σχολική τους ζωή.

• Εξάσκηση στην αντιγραφή, παρατήρηση της ορθογραφίας των λέξεων και ανάπτυξη οπτικού λεξιλογίου. Μελέτες κατά καιρούς έχουν δείξει ότι η γραφή ενεργοποιεί περισσότερα κέντρα του εγκεφάλου, συμβάλλοντας έτσι στη μάθηση

  

Για τους λόγους αυτούς, ανέκαθεν εισήγαγα τη χρήση του τετραδίου αρκετά νωρίς στην Α΄ τάξη και φρόντιζα να το δουλεύουμε συχνά. Παλιότερα, συνήθιζα η έναρξη να γίνεται περίπου πριν από τα Χριστούγεννα.

Όμως, πριν από μερικά χρόνια, σε συνεργασία που είχα με δύο συναδέλφους, ξεκινήσαμε τη χρήση τετραδίου ήδη από το μάθημα «Αντίο θάλασσα», δημιουργώντας ένα είδος μικρού αλφαβηταρίου. Τελικά, διαπιστώσαμε ότι, αφιερώνοντας τον κατάλληλο χρόνο, είναι εφικτό —και ιδιαίτερα εποικοδομητικό— να ξεκινήσει η εξάσκηση στο τετράδιο από τόσο νωρίς.

Μπορεί για εμάς να είναι εύκολο να γράψουμε σε ένα τετράδιο. Εκτός από το τι θα γράψουμε, ξέρουμε πού θα το γράψουμε, πού θα αφήσουμε κενό, πού δεν θα γράψουμε, και όλα αυτά τα κάνουμε αυτόματα. Όμως, όταν δώσεις σε ένα παιδί 6 χρονών ένα τετράδιο, το φυσιολογικό και αναμενόμενο είναι να γράψει… όπου βρει! Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να του διδάξουμε εμείς τον τρόπο σωστής χρήσης του τετραδίου.

7 οδηγίες για να μάθουν να γράφουν στο τετράδιο ασκήσεων:

1. Στην Α΄ τάξη τα παιδιά γράφουν μόνο στη δεξιά σελίδα του τετραδίου.

Επιλέγω αυτόν τον τρόπο γιατί, σε αυτή την ηλικία, δεν ελέγχουν ικανοποιητικά τη δύναμη που ασκούν στο χέρι τους, με αποτέλεσμα να αφήνουν ανάγλυφα σημάδια στην πίσω σελίδα. Όπως καταλαβαίνετε, αυτό δυσκολεύει τα παιδάκια που τώρα μαθαίνουν να σχηματίζουν τα γράμματα να γράψουν στην πίσω σελίδα, η οποία τις περισσότερες φορές είναι ανάγλυφη. Αν χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί η πίσω σελίδα, κολλάω μια φωτοτυπημένη άσκηση.

2. Τα παιδιά της Α τάξης γράφουν σειρά παρά σειρά. 

Έχω επιλέξει αυτόν τον τρόπο γιατί, σε αυτή τη φάση, δεν ελέγχουν πολύ καλά το μέγεθος των γραμμάτων τους. Έτσι, συχνά, τα γράμματα που «κρέμονται» κάτω από τη γραμμή είναι αρκετά μεγάλα και μπερδεύονται με τα ψηλά γράμματα της κάτω σειράς. Είναι σημαντικό, σε αυτό το στάδιο, να μπορούν να σχηματίζουν τα γράμματα ανενόχλητα και να είναι ευδιάκριτα, ώστε να μπορούν να τα ξαναδιαβάσουν ή να τα ελέγξουν αν χρειαστεί. Επίσης, ένα γραπτό «μπουκωμένο» είναι για όλους μια κάπως απογοητευτική εικόνα.

3. Αν θέλω να γράψουν σε δύο στήλες, καθοδηγώ τα παιδιά να τσακίζουν κάθετα τη σελίδα στη μέση. 

Έτσι, αυτόματα, η σελίδα χωρίζεται σε δύο άνετες και ευδιάκριτες στήλες, όπου μπορούν να γράψουν διατηρώντας την τάξη και την όμορφη εικόνα του γραπτού τους. Τις πρώτες φορές, χρειάζεται να τα βοηθήσουμε να κάνουν την τσάκιση. Σύντομα, όμως, μαθαίνουν να το κάνουν μόνα τους και το βλέπουν σαν παιχνίδι! Μακροπρόθεσμα, έχω δει ότι επιλέγουν από μόνα τους αυτόν τον τρόπο, όταν θέλουν να χωρίσουν το τετράδιο σε δύο στήλες.

4. Επιμένω να συνηθίσουν να σέβονται τα περιθώρια του τετραδίου.

Όχι μόνο δεξιά και αριστερά, αλλά και στο υποσέλιδο και στην κεφαλίδα της σελίδας.

5. Μαθαίνουν να γράφουν την ημερομηνία και να γνωρίζουν πού να τη βάζουν.

Η ημερομηνία γράφεται στην πρώτη σειρά του τετραδίου κι όχι στο περιθώριο. Αρχικά, γράφουν τη σύντομη μορφή και σταδιακά τα ενθαρρύνω να γράφουν την ημερομηνία ολόκληρη.

6. Συνηθίζουν, επίσης, να σημειώνουν τι είναι αυτό που γράφουν. 

Για παράδειγμα, όταν γράφουν ασκήσεις, γράφουν τη λέξη «Ασκήσεις», τις αριθμούν αν χρειάζεται και τις διαχωρίζουν αφήνοντας κενές σειρές.

7. Προσωπικά, μου αρέσει να υπάρχει η λευκή σελίδα που έχουν κάποια τετράδια στην αρχή. 

Αν δεν υπάρχει, τους ζητώ να αφήνουν από μόνα τους μια κενή σελίδα στην αρχή, για λόγους αισθητικής. Παράλληλα, αυτό βοηθά να μην αποτυπωθεί στο εσωτερικό του εξωφύλλου ό,τι είναι γραμμένο στην πρώτη σελίδα.

  Οι περισσότεροι από αυτούς τους κανόνες ισχύουν και όταν θέλουμε να μάθουν παιδιά μεγαλύτερων τάξεων να γράφουν οργανωμένα στο τετράδιό τους.

Εκτός όμως από τους κανόνες που πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά, είναι σημαντικό κι εμείς να ακολουθήσουμε μια διαδικασία, ώστε να τα μάθουμε να αντιγράφουν σωστά από τον πίνακα.

Είναι αυτονόητο ότι, αν γράψουμε ένα «κατεβατό» στον πίνακα σε μια τάξη με πρωτάκια ή σε παιδιά που δεν έχουν μάθει να γράφουν από τον πίνακα, το αποτέλεσμα θα είναι απογοητευτικό. Επιπλέον, αυτό δεν βοηθά καθόλου τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.

Την πρώτη φορά που θα γράψουν στο τετράδιο, και όσες από τις επόμενες φορές χρειαστεί, …

1. Φτιάχνουμε σειρές στον πίνακα με χρώμα, πάνω στις οποίες θα γράψουμε. 

Δηλαδή σχηματίζουμε μια μεγάλη «σελίδα τετραδίου» στον πίνακα. Μπορούμε να φτιάξουμε μερικές σειρές στην αρχή και να προσθέτουμε στη συνέχεια. Ιδιαίτερα βοηθητικό για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι κάθε σειρά να έχει διαφορετικό χρώμα.

2. Για να δείξω το χώρισμα που δημιουργεί η τσάκιση στη σελίδα, ώστε να σχηματιστούν στήλες, τραβάω μια γραμμή. 

Τονίζω ότι εγώ κάνω γραμμή μόνο και μόνο επειδή… δεν μπορώ να τσακίσω τον πίνακα στη μέση! Τους φαίνεται τόσο αστείο, που το καταλαβαίνουν και το θυμούνται.

3. Σχηματίζουμε στον πίνακα τις γραμμές που ορίζουν τα περιθώρια. 

Εξηγούμε ότι δεν γράφουμε σε αυτά τα σημεία, για να είναι όμορφο το τετράδιό μας.

4. Γράφουμε την ημερομηνία και περιμένουμε να την αντιγράψουν. 

Αφήνουμε μία κενή γραμμή και δείχνουμε ότι πρέπει να αφήσουν άδεια μία σειρά.

5. Γράφω μία-μία τις λέξεις στον πίνακα και περιμένω να γράψουν όλοι πριν προχωρήσω στην επόμενη. 

Στη συνέχεια, αυξάνω τον αριθμό των λέξεων. Όταν πρόκειται για την Α΄ τάξη, όπως είχα εξηγήσει και στην ανάρτηση «Μαθαίνοντας τα γράμματα», αρχικά γράφουμε απλές συλλαβές και λέξεις με το γράμμα που διδάχτηκαν. Αργότερα, οι λέξεις σχετίζονται με κάποιον κανόνα που μαθαίνουν.

6. Όταν έρχεται η στιγμή να γράψουμε τη
δεύτερη λέξη της σειράς, τονίζουμε ότι γράφουμε μετά το τσάκισμα.

Γράφουμε κι εμείς μετά την κάθετη γραμμή που έχουμε βάλει στον πίνακα γι’ αυτόν τον σκοπό. Αν χρειαστεί, μέχρι να γράψουν, περνάμε και βάζουμε σημαδάκια με μολύβι.

7. Κάθε φορά που πρέπει να αφήσουν μία γραμμή κενή, αφήνω κι εγώ στο «τετράδιο» του πίνακα.

8. Αν χρειαστεί να γράψουμε φράση, τότε κι αυτή τη γράφω λέξη-λέξη, τονίζοντας ότι ξεκινάω με κεφαλαίο γράμμα. 

Δεν προχωρώ στην επόμενη λέξη αν δεν έχουν γράψει όλα τα παιδιά.

9. Τοποθετώ την παλάμη μου για να δείξω πώς πρέπει να βάλουν το δάχτυλό τους ώστε να αφήσουν το κενό για την επόμενη λέξη. 

Μάλιστα, κάνω ένα μικρό σημάδι, επειδή ο πίνακας καθαρίζεται από τη σκόνη καθώς τον ακουμπώ, και αυτό λειτουργεί βοηθητικά.

 Χρειάζεται αρκετή επιμονή και υπομονή τις πρώτες φορές, όπως και συχνές περασιές από τα θρανία, ώστε να βάζουμε σημάδια στο σημείο που πρέπει να γράψουν κάποια παιδιά που δυσκολεύονται. Τις πρώτες φορές, θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι θα χρειαστούμε μια ολόκληρη διδακτική ώρα (περίπου 40΄) για αυτή τη διαδικασία. Σταδιακά, ο χρόνος θα μειωθεί σημαντικά και η αντιγραφή θα γίνεται ικανοποιητικά γρήγορα.

Μην ξεχνάμε ότι είναι η Α΄ τάξη!

 

Αρχικά, θέλοντας να φτιάχνω ένα μικρό αλφαβητάριο στο τετράδιο των παιδιών, κολλώ στην αριστερή σελίδα το γράμμα που διδασκόταν κάθε φορά. 

Όταν ολοκληρώνεται η εκμάθηση των γραμμάτων, η σελίδα αυτή αντικαταστάθηκε με μία σελίδα γραμματικής, όπου υπήρχε ένα παράδειγμα του κανόνα και μία άσκηση.

Η διαδικασία με την οποία αξιοποιείται το τετράδιο για να διδαχθεί ένα γραμματικό η φωνολογικό φαινόμενο είναι η εξής:

1. Γράφουν τις λέξεις μία-μία, όπως περιγράφεται παραπάνω.

2. Ρωτώ τι παρατηρούν.

3. Καθοδηγώ όσο μπορώ, ώστε να παρατηρήσουν αυτό που θέλω.

4. Από την παρατήρηση, εξηγούμε τον κανόνα.

5. Χρωματίζουν τα γράμματα που σχετίζονται με τον κανόνα, π.χ. τελικό -ι, άρθρο κτλ. Αυτό βοηθά ιδιαίτερα τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.

6. Όταν υπάρχει, διαβάζουν τον κανόνα από την αριστερή σελίδα (η σελίδα μπορεί να είναι ήδη έτοιμη ή να τη δώσουμε για να την κολλήσουν εκείνη τη στιγμή). Στη συνέχεια, εντοπίζουν τον κανόνα στο παράδειγμα και λύνουν την άσκηση.

7. Γράφουν την άσκηση για το σπίτι με τον ίδιο τρόπο που γράψαμε όλη τη σελίδα.

 

Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα διαδραστικό τετράδιο εργασιών, το οποίο περιλαμβάνει όλα όσα διδάχτηκαν μέσα στη χρονιά και στο οποίο μπορούν να ανατρέξουν τα παιδιά οποιαδήποτε στιγμή χρειαστεί.

Είναι επίσης ιδιαίτερα βοηθητικό για τους γονείς, καθώς περιλαμβάνει λέξεις που τα παιδιά μπορούν να διαβάσουν και να γράψουν, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο έγινε η αναφορά στα γραμματικά φαινόμενα.

Οι σελίδες που χρησιμοποίησα για να κολλήσω στο αλφαβητάριο βρίσκονται εδώ: Η αλφαβήτα σε κάρτες