Συχνά συναντάω γονείς με παιδιά που θα πάνε στην Α' Δημοτικού και χαίρονται γιατί το παιδί ξέρει ήδη να λέει απ' έξω την αλφαβήτα. Εκεί κάπου έρχομαι σε δύσκολη θέση γιατί θέλω να πω ότι πρόκειται για μια άχρηστη γνώση, τη δεδομένη στιγμή!
Ας σκεφτούμε λογικά. Γιατί μας είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε απ΄έξω τη σειρά των γραμμάτων της άλφαβήτα;
- για να βρούμε ένα λήμμα στο λεξικό ή σε μια εγκυκλοπαίδεια(όσοι την χρησιμοποιούν ακόμα),
- για να βρούμε ένα όνομα στην τηλεφωνικό κατάλογο(όσοι τον χρησιμοποιούν ακόμα),
- για να κάνουμε μια λίστα ονομάτων,
- για να εντοπίσουμε ίσως ένα αντικείμενο σε μια λίστα πραγμάτων ή
- για να εντοπίσουμε ένα όνομα σε μια λίστα πχ επιτυχώντων σε εξετάσεις. Σωστά;
Στην ουσία, πρόκειται για μια γνώση η οποία όχι μόνο δεν του είναι χρήσιμη τη δεδομένη στιγμή, αλλά μπορεί να δυσκολέψει το ουσιαστικό έργο που έχει να κάνει στην Α' δημοτικού. Δηλαδή να το δυσκολέψει να μάθει να γράφει και να διαβάζει...
Για να το καταφέρει αυτό απαραίτητη προϋπόθεση είναι να μπορεί να συνειδητοποιεί και να αναγνωρίζει τα στοιχεία που "χτίζουν" την κάθε λέξη της γλώσσας μας. Αυτά τα στοιχεία είναι τα φωνήματα, δηλαδή οι ήχοι(φθόγγοι). Με απλά λόγια, το παιδί θα πρέπει να είναι ικανό να αντιλαμβάνεται τους ήχους που υπάρχουν μέσα σε μια λέξη.
Θα έλεγε κανείς ότι είναι μια εύκολη διαδικασία. Εμείς την κάνουμε αυτόματα. Σωστά; Ναι! Όμως πώς φτάσαμε σε αυτό; Και πόσο χρόνο χρειαστήκαμε;
Για να το καταφέρουν, λοιπόν, τα παιδιά, χρειάζονται χρόνο και δύο στάδια που πρέπει να κατακτήσουν.
Α. Πρέπει να συνειδητοποιούν ότι οι λέξεις αποτελούνται απο φωνές(συλλαβές)
π.χ. κα-πέ-λο.
Αυτό είναι αρκετά εύκολο και σχεδόν όλα τα παιδιά μπορούν να το καταφέρουν. Βοηθάει και η φυση της γλώσσας μας που είναι δομημένη με συλλαβές. Έτσι, τις περισσότερες φορές οι ήχοι των συλλαβών ακούγονται ξεκάθαρα στον λόγο και το παιδί μπορεί να τους απομονώσει και να τους διακρίνει άνετα.
Β. Πρέπει να μπορεί να αντιλημβάνεται τα φωνήματα μέσα σε μια λέξη.
Δηλαδή τους μεμωνομένους ήχους(φθόγγους) που σχηματίζουν τις συλλαβές και τις λέξεις
π.χ. κ-α-π-έ-λό. Αυτό είναι ένα δύσκολο και απαιτητικό στάδιο. Γιατί τα φωνήματα(φθόγγοι) είναι μικρές μονάδες που δεν έχουν κάποια σημασία, δεν σημαίνουν κάτι. Σχεδόν ποτέ δεν βρίσκονται μεμωνομένα στον λόγο (πχ. π) και τα παιδιά συγχωνεύουν τον ήχο τους με τον ήχο της συλλαβής.
Η διαδικασία αυτή είναι σαφώς πιο εύκολη για τα φωνήεντα της γλώσσας μας, αφού έχουν δικό τους ήχο και μπορούμε να τα απομονώσουμε ηχητικά. Για τα σύμφωνα, όμως, τα πράγματα είναι δύσκολα.
Πρακτικά: στη λέξη "καπέλο", είναι δύσκολο το παιδί να αντιληφθεί και να απομονώσει τον ήχο "κ". Αυτό συμβαίνει γιατί είναι ένας ήχος που ίσως δεν τον έχει ακούσει ποτέ μόνο του. Τον ακούει πάντα σε συνάρτηση με το φωνήεν που είναι μαζί του. Άρα ο ήχος "κ" συγχωνεύεται στη συλλαβή που σχηματίζει κάθε φορά π.χ. "κα".
Ακόμα πιο δύσκολο είναι να αντιληφθεί και να απομονώσει στην λέξη "καπέλο" τον ήχο "π" και τον ήχο "λ" γιατί βρίσκονται μέσα στη λέξη.
Όλο αυτό ονομάζεται φωνολογική ικανότητα και είναι μια ικανότητα που μπορεί να αναπτύξει το παιδί σταδιακά με τις κατάλληλες δραστηριότητες. Η διαδικάσία μπορεί να ξεκινήσει σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, αλλά θα συνεχίσει στην Ά' δημοτικού. Όμως, ακόμα και τότε μπορεί να χρειαστεί αρκετό χρόνο μέχρι να είναι απολύτως ικανά να διακρίνουν με ευχέρεια όλους τους ήχους και ίσως να τελειώσουν την Α΄τάξη χωρίς να έχει ολοκληρωθεί πλήρως.
Το να μάθουν τα παιδιά απ' έξω την άλφαβήτα είναι σχετικά μια εύκολη διαδικασία. Μπορούν να την μάθουν όπως μαθαίνουν ένα ποίημα και με τα τραγουδάκια που υπάρχουν μπορεί αυτό να γίνει ακόμα πιο εύκολο και διασκεδασικό! Όμως, όταν βιαζόμαστε να μαθουν τα παιδιά το όνομα του κάθε γράμματος, τα κάνουμε να ταυτίσουν το σύμβολο δηλαδή την εικόνα του γράμματος με τον ήχο που κάνει όλο το όνομά του π.χ. κ - "κάπα", σ - "σίγμα", γ - "γιώτα".
Η διαδικασία αυτή είναι σαφώς πιο εύκολη για τα φωνήεντα της γλώσσας μας, αφού έχουν δικό τους ήχο και μπορούμε να τα απομονώσουμε ηχητικά. Για τα σύμφωνα, όμως, τα πράγματα είναι δύσκολα.
Πρακτικά: στη λέξη "καπέλο", είναι δύσκολο το παιδί να αντιληφθεί και να απομονώσει τον ήχο "κ". Αυτό συμβαίνει γιατί είναι ένας ήχος που ίσως δεν τον έχει ακούσει ποτέ μόνο του. Τον ακούει πάντα σε συνάρτηση με το φωνήεν που είναι μαζί του. Άρα ο ήχος "κ" συγχωνεύεται στη συλλαβή που σχηματίζει κάθε φορά π.χ. "κα".
Ακόμα πιο δύσκολο είναι να αντιληφθεί και να απομονώσει στην λέξη "καπέλο" τον ήχο "π" και τον ήχο "λ" γιατί βρίσκονται μέσα στη λέξη.
Όλο αυτό ονομάζεται φωνολογική ικανότητα και είναι μια ικανότητα που μπορεί να αναπτύξει το παιδί σταδιακά με τις κατάλληλες δραστηριότητες. Η διαδικάσία μπορεί να ξεκινήσει σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, αλλά θα συνεχίσει στην Ά' δημοτικού. Όμως, ακόμα και τότε μπορεί να χρειαστεί αρκετό χρόνο μέχρι να είναι απολύτως ικανά να διακρίνουν με ευχέρεια όλους τους ήχους και ίσως να τελειώσουν την Α΄τάξη χωρίς να έχει ολοκληρωθεί πλήρως.
Το να μάθουν τα παιδιά απ' έξω την άλφαβήτα είναι σχετικά μια εύκολη διαδικασία. Μπορούν να την μάθουν όπως μαθαίνουν ένα ποίημα και με τα τραγουδάκια που υπάρχουν μπορεί αυτό να γίνει ακόμα πιο εύκολο και διασκεδασικό! Όμως, όταν βιαζόμαστε να μαθουν τα παιδιά το όνομα του κάθε γράμματος, τα κάνουμε να ταυτίσουν το σύμβολο δηλαδή την εικόνα του γράμματος με τον ήχο που κάνει όλο το όνομά του π.χ. κ - "κάπα", σ - "σίγμα", γ - "γιώτα".
Πώς θα μπορέσει το παιδάκι αυτό, που δεν έχει αναπτύξει την φωνολογική του ικανότητα, να απομονώσει τον ήχο "κ" για να τον ταυτισει με το σύμβολο όταν εμείς το έχουμε πείσει ότι όταν βλέπει "κ" αυτό έχει τον ήχο "κάπα";
Και πώς θα μπορέσει το παιδάκι αυτό, όταν θα αρχίζει να αποκτάει σταδιακά φωνολογική ικανότητα και είναι στο επίπεδο να αντιλαμβάνεται τις φωνές(συλλαβές), να απομονώσει τον ήχο "κ" όταν αυθόρμητα και εύκολα θα μπορεί να απομονώσει μόνο την πρώτη φωνή του ονόματος; π.χ. "κα" (κά-πα)
Μου έχει τύχει αρκετές φορές, παιδάκια τα οποία αν κι έχουν ικανοποιητική φωνολογική επίγνωση, στην προσπάθειά τους να διαβάσουν να τους βγαίνει αυθόρμητα το όνομα του γράμματος και από αυτό η συλλαβή του. Δηλαδή:
νερό: νι-ε ρο
Λένε νι και ρο γιατί είναι τα ονόματα των γραμμάτων.
Σε αυτή την περίπτωση υπερισχύει αυτό που έχουν διδαχθεί πιο νωρίς και όχι αυτό που έμαθαν πρόσφατα και ακόμα δεν έχουν την εμπειρία. Χρησιμοποιούν την συλλαβή του ονόματος του γράμματος γιατί μπορούν να την απομονώσουν εύκολα. Οδηγούνται σε λάθος γιατι σχηματίζουν κάτι που δεν τους δίνει νόημα. Και τελικά διορθώνουν, χρησιμοποιώντας το σωστό. Τσάμπα κόπος!
Κι αν ένα παιδάκι έχει μία μεγαλύτερη δυσκολία; Αν για κάποιον λόγο δυσκολεύεται να διακρίνει ακουστικά τους ήχους; Τότε, η γνώση των ονομάτων των γραμμάτων κάνει ακόμα δυσκολότερη τη διαδικασία αυτή και φυσικά το απομακρύνει από τον τελικό στόχο που είναι η ανάγνωση.
Γι αυτό το λόγο, το βιβλίο του δασκάλου συμβουλεύει η διδασκαλία της άλφαβήτα να γίνει μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας όλων των γραμμάτων, δηλαδή στο τέλος του Α΄τεύχους.
Και δηλαδή το παιδί μου πώς θα προετοιμαστεί για την Α΄τάξη;
Αρχικά, δεν είπε κανείς ότι το παιδί πρέπει να ξέρει τα γράμματα ή να ξέρει να διαβάζει πριν ξεκινήσει την Α' τάξη για να είναι πρετοιμασμένο. Γιατί αν τα ξέρει ήδη ποιος ο λόγος να πάει;
Επιπλέον, η δουλειά που γίνεται στο νηπιαγωγείο αρκεί! Οι νηπιαγωγοί κάνουν την απαραίτητη προσπάθεια τα παιδάκια του νηπιαγωγείου να έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν αυτή την ικανότητα, στο επίπεδο που μπορούν για την ηλικία τους. Η υπόλοιπη δουλειά θα συνεχιστεί στο δημοτικό, αφού τότε θα έχουν και μεγαλύτερη ωριμότητα.
Τέλος, οι "παλιοί" είχαν πολύ ωραία παιχνίδια τα οποία ίσως στις μέρες μας να φαντάζουν "χαζά" αλλά.... αν το σκεφτούμε ίσως να βοηθούν να εξασκούνται τα παιδιά παίζοντας. Ας θυμηθούμε δύο από αυτά!
1. Ποιος θυμάται το "Σε βάζω! Σε βάζω!";
- Σε βάζω! Σε βάζω!
- Πού με βάζεις;
- Πάνω στη βρύση!
- Κι άμα πέσω από τη βρύση;
- Θα έρθει ο άγγελος/η μαμα/η γιαγιά (όποιος θέλετε) να σε φιλήσει/πατήσει/ρωτήσει!
(Άλλη εκδοχή: ...να σου μιλήσει!)
Δεν έχει σημασία αν θα βγάζει νόημα αλλά να κάνει ηχητικά ομοιοκαταληξία με την προηγούμενη λέξη! Αυτό το παιχνίδι θα το βοηθήσει να διακρίνει τους τελευταίους ήχους από τις λέξεις που είναι και πιο δύσκολο σε σχέση με το να διακρίνει τους πρώτους.
Παίξτε το παιχνίδι με το παιδί και φτιάξτε ομοιοκαταληξίες.
Αρχικά εσείς! Φτιάξτε ομοιοκαταληξίες που ταιριάζουν. Στη συνέχεια άλλες που δεν ταιριάζουν. Παρατηρείστε αν αντιλαμβάνεται ότι δεν ομοιοκαταληκτούν οι λέξεις και ότι του φαινεται ηχητικά αστείο ή λάθος!
Στη συνέχεια δώστε εσείς τη μια λέξη (δηλαδή που το βάζετε!) και κάντε το να σας βοηθήσει ώστε να σκεφτεί τη λέξη που θα ομοιοκαταληκτεί!
2. Η εύκολη προφορική εκδοχή του "όνομα-ζώο-φυτό"
Διαλέξτε μια κατηγορία. Επιλέξτε έναν φθόγγο που θα αρχίζουν οι λέξεις σας. Είναι σημαντικό να είναι φθόγγος και όχι γράμμα! Πείτε τον κανόνα:
- Θα βρίσκουμε λέξεις/ζώα/πράγματα που αρχίζουν από "κ".
Όχι από "κου" ούτε από "κάπα"! Είπαμε θέλουμε καθαρούς ήχους!
Προσπαθήστε να λέτε εναλλάξ λέξεις. Δώστε χρόνο!
Εναλλακτικός τρόπος: να ζωγραφίσετε κάτι που αρχίζει από "κ".
Αυτές είναι μερικές ιδέες, αλλά μπορούμε ακόμα να επινοήσουμε και δικά μας ώστε να βοηθήσουμε τα παιδιά να καταφέρουν να αντιλαμβάνονται τους ήχους μέσα στις λέξεις.
Και πώς θα μπορέσει το παιδάκι αυτό, όταν θα αρχίζει να αποκτάει σταδιακά φωνολογική ικανότητα και είναι στο επίπεδο να αντιλαμβάνεται τις φωνές(συλλαβές), να απομονώσει τον ήχο "κ" όταν αυθόρμητα και εύκολα θα μπορεί να απομονώσει μόνο την πρώτη φωνή του ονόματος; π.χ. "κα" (κά-πα)
Μου έχει τύχει αρκετές φορές, παιδάκια τα οποία αν κι έχουν ικανοποιητική φωνολογική επίγνωση, στην προσπάθειά τους να διαβάσουν να τους βγαίνει αυθόρμητα το όνομα του γράμματος και από αυτό η συλλαβή του. Δηλαδή:
νερό: νι-ε ρο
Λένε νι και ρο γιατί είναι τα ονόματα των γραμμάτων.
Σε αυτή την περίπτωση υπερισχύει αυτό που έχουν διδαχθεί πιο νωρίς και όχι αυτό που έμαθαν πρόσφατα και ακόμα δεν έχουν την εμπειρία. Χρησιμοποιούν την συλλαβή του ονόματος του γράμματος γιατί μπορούν να την απομονώσουν εύκολα. Οδηγούνται σε λάθος γιατι σχηματίζουν κάτι που δεν τους δίνει νόημα. Και τελικά διορθώνουν, χρησιμοποιώντας το σωστό. Τσάμπα κόπος!
Κι αν ένα παιδάκι έχει μία μεγαλύτερη δυσκολία; Αν για κάποιον λόγο δυσκολεύεται να διακρίνει ακουστικά τους ήχους; Τότε, η γνώση των ονομάτων των γραμμάτων κάνει ακόμα δυσκολότερη τη διαδικασία αυτή και φυσικά το απομακρύνει από τον τελικό στόχο που είναι η ανάγνωση.
Γι αυτό το λόγο, το βιβλίο του δασκάλου συμβουλεύει η διδασκαλία της άλφαβήτα να γίνει μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας όλων των γραμμάτων, δηλαδή στο τέλος του Α΄τεύχους.
Και δηλαδή το παιδί μου πώς θα προετοιμαστεί για την Α΄τάξη;
Αρχικά, δεν είπε κανείς ότι το παιδί πρέπει να ξέρει τα γράμματα ή να ξέρει να διαβάζει πριν ξεκινήσει την Α' τάξη για να είναι πρετοιμασμένο. Γιατί αν τα ξέρει ήδη ποιος ο λόγος να πάει;
Επιπλέον, η δουλειά που γίνεται στο νηπιαγωγείο αρκεί! Οι νηπιαγωγοί κάνουν την απαραίτητη προσπάθεια τα παιδάκια του νηπιαγωγείου να έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν αυτή την ικανότητα, στο επίπεδο που μπορούν για την ηλικία τους. Η υπόλοιπη δουλειά θα συνεχιστεί στο δημοτικό, αφού τότε θα έχουν και μεγαλύτερη ωριμότητα.
Τέλος, οι "παλιοί" είχαν πολύ ωραία παιχνίδια τα οποία ίσως στις μέρες μας να φαντάζουν "χαζά" αλλά.... αν το σκεφτούμε ίσως να βοηθούν να εξασκούνται τα παιδιά παίζοντας. Ας θυμηθούμε δύο από αυτά!
1. Ποιος θυμάται το "Σε βάζω! Σε βάζω!";
- Σε βάζω! Σε βάζω!
- Πού με βάζεις;
- Πάνω στη βρύση!
- Κι άμα πέσω από τη βρύση;
- Θα έρθει ο άγγελος/η μαμα/η γιαγιά (όποιος θέλετε) να σε φιλήσει/πατήσει/ρωτήσει!
(Άλλη εκδοχή: ...να σου μιλήσει!)
Δεν έχει σημασία αν θα βγάζει νόημα αλλά να κάνει ηχητικά ομοιοκαταληξία με την προηγούμενη λέξη! Αυτό το παιχνίδι θα το βοηθήσει να διακρίνει τους τελευταίους ήχους από τις λέξεις που είναι και πιο δύσκολο σε σχέση με το να διακρίνει τους πρώτους.
Παίξτε το παιχνίδι με το παιδί και φτιάξτε ομοιοκαταληξίες.
Αρχικά εσείς! Φτιάξτε ομοιοκαταληξίες που ταιριάζουν. Στη συνέχεια άλλες που δεν ταιριάζουν. Παρατηρείστε αν αντιλαμβάνεται ότι δεν ομοιοκαταληκτούν οι λέξεις και ότι του φαινεται ηχητικά αστείο ή λάθος!
Στη συνέχεια δώστε εσείς τη μια λέξη (δηλαδή που το βάζετε!) και κάντε το να σας βοηθήσει ώστε να σκεφτεί τη λέξη που θα ομοιοκαταληκτεί!
2. Η εύκολη προφορική εκδοχή του "όνομα-ζώο-φυτό"
Διαλέξτε μια κατηγορία. Επιλέξτε έναν φθόγγο που θα αρχίζουν οι λέξεις σας. Είναι σημαντικό να είναι φθόγγος και όχι γράμμα! Πείτε τον κανόνα:
- Θα βρίσκουμε λέξεις/ζώα/πράγματα που αρχίζουν από "κ".
Όχι από "κου" ούτε από "κάπα"! Είπαμε θέλουμε καθαρούς ήχους!
Προσπαθήστε να λέτε εναλλάξ λέξεις. Δώστε χρόνο!
Εναλλακτικός τρόπος: να ζωγραφίσετε κάτι που αρχίζει από "κ".
Αυτές είναι μερικές ιδέες, αλλά μπορούμε ακόμα να επινοήσουμε και δικά μας ώστε να βοηθήσουμε τα παιδιά να καταφέρουν να αντιλαμβάνονται τους ήχους μέσα στις λέξεις.
Έτσι θα χτίσουν τη βάση για να μπορέσουν να οικοδομήσουν πάνω σε αυτή την πρώτη ανάγνωση και γραφή!
Βιβλιογραφία
Παλαιοθοδώρου, Α. (2009). Πρόγραμμα εκπαιδευτικής
παρέμβασης και αντιμετώπισης των μαθησιακών δυσκολιών. Στο Εφαρμογές για τη
διαγνωστική αξιολόγηση και εκπαιδευτική αντιμετώπιση της Δυσλεξίας και άλλων
Μαθησιακών Δυσκολιών. Πάτρα: Τομέας Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Πατρών.
Ανάκτηση από https://eclass.upatras.gr/:
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=6&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwja2NLZiqDjAhWEZFAKHevxDM4QFjAFegQIBhAC&url=https%3A%2%2Feclass.upatras.gr%2Fmodules%2Fdocument%2Ffile.php%2FPDE1336%2F%25CE%2595%25CE%25BD%25CF%258C%25CF%2584%25CE%
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου