Εκπαιδευτικό υλικό δεν είναι μόνο ... οι φωτοτυπίες!

 Το φωτοτυπικό έχει καθιερωθεί ως το απόλυτο μηχάνημα στο σχολείο! Και όχι άδικα! Όλους μας βολεύει, μας εξυπηρετεί και μας λύνει τα χέρια αφού μπορούμε να εκτυπώνουμε το επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό για τους μαθητές μας.

 Όμως οι φωτοτυπίες είναι το μόνο εκπαιδευτικό υλικό που μπορεί να δώσει ένας δάσκαλος; 

 Και... είναι άραγε και το κατάλληλο;

 

 Δεν ευλογώ τα γένια μου! Κι εγώ χρησιμοποιώ τις φωτοτυπίες. Κι εγώ έχω πέσει στην παγίδα να θεωρώ ότι οι μαθητές θα μαθουν καλύτερα με όσo πιο πολλές ασκήσεις μπορώ να βάλω σε μια φωτοτυπία...ή και δύο:

 "Βάλε και μια από αυτή, ας βάλω άλλη μια ίδια. Α! Μία από εκείνες που κάναμε χτες να δω αν τα θυμούνται; Αφού έχω χώρο δε βάζω και μια για επανάληψη απο τα προχτεσινά;"

 Για ποιον στόχο όμως δούλευαν στο συγκεκριμένο φυλλάδιο. Για τον στόχο του συγκεκριμένου μαθήματος ή γι αυτόν από τα προηγούμενα μαθήματα από τα οποία είχα προσθέσει επιπλέον ασκήσεις; Και τελικά ο μαθητούλης μου ήξερε τι έπρεπε να είχε μάθει ή βρισκόταν σε σύγχηση;

 Επιπλέον, είχα παρατηρήσει ότι πολλές φορές οι μαθητές δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις ασκήσεις του φυλλαδίου, όσες φορές κι αν τους έδειχνα τη διαδικασία. Τότε ήταν που έπρεπε να επιστρατεύσω κυβάκια, μολυβάκια, γομούλες και ότι άλλο υλικό υπήρχε διαθέσιμο για να τα καταφέρει. 
 Επίσης αρκετές φορές οι μαθητές ενώ έλυναν τις ασκήσεις τους σήμερα, μετά από λίγο καιρό είχαν ξεχάσει τη διαδικασία ή δεν μπορούσαν αυτό που είχαν μάθει να το χρησιμοποιήσουν σε κάποια άλλη κατάσταση. 
 Ίσως να έχετε παρατηρήσει κι εσείς το ίδιο.

Τι δεν πήγαινε καλά;

 Αυτό που δεν πήγαινε καλά ήταν ότι βασιζόμουν σε ένα εκπαιδευτικό υλικό, τη φωτοτυπία, που είναι συμβολικό ή εικονιστικό. Δηλαδή απαιτεί από τα παιδιά ή να ζωγραφίσουν, να τραβήξουν γραμμές, να σχεδιάσουν, να δουν εικόνες(εικονιστικό επίπεδο) ή να δουλέψουν με σύμβολα, δηλαδή με τους αριθμούς και τα σύμβολα των πράξεων(συμβολικό επίπεδο). Αντίθετα, τα μολυβάκια, τουβλάκια, γομούλες και ότι άλλο υλικό επέλεγα για να ενισχύσω την κατανόηση είναι πραξιακό υλικό, το οποίο χρησιμοποιούσα με την ανάποδη σειρά!

 Όλη η διαδικασία μάθησης έχει να κάνει με τον τρόπο που θα μπορέσουμε να επεξεργαστούμε τις πληροφορίες που δεχόμαστε και με αυτές να δημιουργήσουμε νοητικές αναπαραστάσεις στο μυαλό μας. Κάθε νέα νοητική αναπαράσταση είναι μια καινούρια γνώση που για να έχει σημασία θα πρέπει να πάει να κολλήσει σε μία γνώση που ήδη υπάρχει. Τότε θα μείνει για πάντα! Αν αυτή η νοητική αναπαράσταση δεν συνδυαστεί με ήδη υπάρχουσες, δεν έχει κανένα νόημα και απλά μετά από λίγο... περνάει στα αζήτητα!

 Για να μπορέσουμε όμως να δημιουργήσουμε μια νοητική αναπαράσταση θα πρέπει πρώτα να ξεκινήσουμε από κάτι πραγματικό! Κι αυτό το πραγματικό είναι οτιδήποτε μπορούμε να πιάσουμε, να μετακινήσουμε, να μυρίσουμε, να ακούσουμε, να νιώσουμε (πραξιακό επίπεδο). Μετά πρέπει να μπορούμε να το αναπαραστήσουμε με μια ζωγραφιά, με μια γραφική παράσταση δηλαδή με μια εικόνα (εικονιστικό επίπεδο) και τέλος να το χειριστούμε εντελώς νοητικά, σε αφηρημένο επίπεδο, χρησιμοποιώντας σύμβολα (συμβολικό επίπεδο).

 Φανταστείτε μια σκάλα με τρία σκαλιά. Το πρώτο της σκαλί είναι το πραξιακό επίπεδο, το δεύτερο το εικονιστικό επίπεδο και το τρίτο το συμβολικό επίπεδο.
 Χρησιμοποιώντας απευθείας μια φωτοτυπία με ασκήσεις έβαζα τους μαθητές μου να χρησιμοποιήσουν αμέσως τον συμβολικό ή τον εικονιστικό τρόπο, χωρίς να τους δίνω καμία ευκαιρία να πράξουν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την απλή απομνημόνευση κάποιων διαδικασιών που τους έδειχνα και τις επαναλάμβαναν αρκετές φορές, μηχανικά. Όμως φάνηκε ότι ήταν μια στείρα διαδικασία γιατί δεν είχαν κατανοήσει βαθιά την κάθε έννοια και δεν είχαν δημιουργήσει νοητικές αναπαραστάσεις στο μυαλό τους. Οπότε στο τέλος είτε το ξεχνούσαν είτε δεν μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν σε άλλες καταστάσεις. 

 Ο ρόλος του χειραπτικού υλικού και του πραξιακού σταδίου είναι σημαντικός! Ειδικά στα μαθηματικά που από τη φύση τους είναι θα λέγαμε μια συμβολική γλώσσα και τα παιδιά θα πρέπει να φτάσουν στο επίπεδο να αντιμετωπίζουν νοητικά τα προβλήματα των μαθηματικών. 
 Με το εκπαιδευτικό υλικό που θα χρησιμοποιήσουν τα παιδιά, θα πειραματιστούν, θα παρατηρήσουν, θα συσχετίσουν ότι γνωρίζουν, θα δοκιμάσουν έναν τρόπο που ήδη γνωρίζουν, θα κάνουν λάθος και θα προσπαθήσουν να το διοθρώσουν, θα το συζητήσουν με το συμμαθητή τους και τελικά θα δημιουργήσουν τις πρώτες αναπαράστασεις της νέας γνώσης στο μυαλό τους. Στη συνέχεια αυτές οι αναπαραστάσεις μπορούν να γίνουν εικονιστικές και στο τέλος συμβολικές.

 Τα σχολικά βιβλία καλώς ή κακώς δεν μπορούν να περιλάβουν χειραπτικό υλικό. Δίνουν κάποιες φορές τη δυνατότητα να φτιάξουμε κάτι με τις γνωστές καρτέλες στο πίσω μέρος, αλλά ίσως να μην έχει για όλα τα μαθήματα ή να μην είναι αυτό που θέλουμε.

 Μα τότε πρέπει να αγοράζω τόσο ακριβό εκπαιδευτικό υλικό. Γίνεται;

 Η αλήθεια είναι ότι δεν γίνεται! Γιατί ακόμα και αν μπορούμε να πάρουμε κάποιο από αυτά τα υπέροχα εκπαιδευτικά παιχνίδια που υπάρχουν, σίγουρα δεν θα μπορούμε να αγοράσουμε αρκετά ώστε να καλύψει τις ανάγκες μιας τάξης που πρέπει να δουλέψει είτε σε δυάδες είτε σε ομάδες.
 Μπορούμε όμως να φτιάξουμε και να χρησιμοποιήσουμε από οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν εκπαιδευτικό υλικό!

 Ας δούμε μερικές ιδέες:

1. Τα κλασικά κυβάκια πρώτης αρίθμησης κι επειδή ίσως δεν είναι αρκετά ή μας φανούν ακριβά...

 2. Ξύλινα κυβάκια τα οποία είναι πιο οικονομικά. Μπορούμε να τα βάψουμε με τέμπερα ανα 10αδες και φυσικά να συπληρώνουμε λίγο λίγο την ποσότητά τους!   
                                 

3. Ξύλινα γλωσσοπίεστρα χειροτεχνίας. 

4. Πλαστελίνη που υπάρχει πάντα σε ένα σχολείο. 
 Αυτή στα βαζάκια έχει το πλεονέκτημα ότι δεν λαδώνει, δεν κολλάει και δεν λερώνει τα χέρια!

  5. Ζάρια!

 6. Τράπουλα, χωρίς τις φιγούρες!

  

 7. Χρωματιστό χαρτί, κομμένο σε ότι σχήμα ή μέγεθος το θέλουμε!

8. Σύρμα πίπας
 και

9. χάντρες!


 

10. Μπατονέτες και 
11. μπογιά!

12. Μπλοκάκια. Βάζουμε 3 ή 4 στη σειρά. Αριθμούμε τις σελίδες τους απο το 0 έως το 9 και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αριθημηση και την αξία θέσης ψηφίου.

 

13. Τα δάχτυλα

και

14.το σώμα τους! 






 15. Να φτιάξουμε εμείς με χαρτί, μολύβι και ψαλίδι ότι χρειαζόμαστε!

 Τέλος, στο Pinterest κυκλοφορούν πολύ ωραίες ιδέες, σχεδόν για οποιοδήποτε διδακτικό αντικείμενο! 
 Διάθεση, χρόνος και φαντασία χρειάζεται και φυσικά κουτιά για να αποθηκεύουμε το υλικό που φτιάχνουμε αφού θα μας φανεί χρήσιμο σε πολλές καταστάσεις!

 Τελικά, όταν τα παιδιά "παίζουν" με το εκπαιδευτικό υλικό, το μάθημα γίνεται διασκέδαση και οι βαρετές ασκήσεις της φωτοτυπίας μπορούν να περιοριστούν στις απολύτως απαραίτητες αφού ήδη έχουν κατανοήσει την έννοια που θέλουμε να μάθουν!

Βιβλιογραφία

Εθνικό Συμβούλιο Ερευνών ΗΠΑ - Επιτροπή Κοινωνικών Επιστημών και Εκπαίδευσης. (2012). Πώς μαθαίνει ο άνθρωπος. (Ε. Κρομμυδά, Μεταφρ.) Αθήνα: Κέδρος.

Ερευνητική και ∆ιαγνωστική Μονάδα ∆υσλεξίας, Ανάγνωσης και Γραφής. (2003). Διαγνωστική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών στο Δημοτικό Σχολείο (Ανάγνωση, Ορθογραφία, Δυσλεξία, Μαθηματικά). (Κ. Δ. Πόρποδας, Επιμ.) Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πάτρων. Ανάκτηση από http://edu-gate.minedu.gov.gr/amea/prakseis_epeaek/diagnostikh_aksiologish_math_dyskolion.pdf