Εκπαιδευτικό υλικό δεν είναι μόνο ... οι φωτοτυπίες!

Το φωτοτυπικό έχει καθιερωθεί ως το απόλυτο μηχάνημα στο σχολείο — και όχι άδικα! Όλους μας βολεύει, μας εξυπηρετεί και μας λύνει τα χέρια, αφού μπορούμε να εκτυπώνουμε το επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό για τους μαθητές μας.

Όμως, οι φωτοτυπίες είναι το μόνο εκπαιδευτικό υλικό που μπορεί να δώσει ένας δάσκαλος;

Είναι άραγε πάντα το κατάλληλο;

 Δεν ευλογώ τα γένια μου! Κι εγώ χρησιμοποιώ τις φωτοτυπίες. Κι εγώ έχω πέσει στην παγίδα να θεωρώ ότι οι μαθητές θα μάθουν καλύτερα όσο περισσότερες ασκήσεις μπορώ να χωρέσω σε μία φωτοτυπία... ή και σε δύο:

«Βάλε και μία από αυτή... Ας βάλω άλλη μία ίδια. Α! Μία από εκείνες που κάναμε χτες, να δω αν τα θυμούνται. Αφού έχω χώρο, δεν βάζω και μία για επανάληψη από τα προχτεσινά;»

Για ποιον στόχο όμως δούλευαν οι ασκήσεις σε αυτό το φυλλάδιο;
Για τον στόχο του συγκεκριμένου μαθήματος ή για κάποιον από προηγούμενα, από τα οποία είχα προσθέσει επιπλέον ασκήσεις;
Και τελικά, ο μαθητούλης μου ήξερε τι έπρεπε να έχει μάθει ή βρισκόταν σε σύγχυση;

Επιπλέον, παρατηρούσα ότι πολλές φορές οι μαθητές δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις ασκήσεις του φυλλαδίου, όσες φορές κι αν τους έδειχνα τη διαδικασία. Τότε ήταν που έπρεπε να επιστρατεύσω κυβάκια, μολυβάκια, γομούλες και ό,τι άλλο υλικό υπήρχε διαθέσιμο, για να μπορέσουν να τα καταφέρουν.

Αρκετές φορές, επίσης, οι μαθητές, ενώ έλυναν τις ασκήσεις τους σήμερα, μετά από λίγο καιρό είχαν ξεχάσει τη διαδικασία ή δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτό που είχαν μάθει σε κάποια άλλη κατάσταση.
Ίσως να έχετε παρατηρήσει κι εσείς το ίδιο.

Τι δεν πήγαινε καλά;

 Αυτό που δεν πήγαινε καλά ήταν ότι βασιζόμουν σε ένα εκπαιδευτικό υλικό — τη φωτοτυπία — το οποίο είναι συμβολικό ή εικονιστικό. Δηλαδή, απαιτεί από τα παιδιά είτε να ζωγραφίσουν, να τραβήξουν γραμμές, να σχεδιάσουν, να δουν εικόνες (εικονιστικό επίπεδο) είτε να δουλέψουν με σύμβολα, δηλαδή με τους αριθμούς και τα σύμβολα των πράξεων (συμβολικό επίπεδο).

Αντίθετα, τα μολυβάκια, τα τουβλάκια, οι γομούλες και ό,τι άλλο υλικό επέλεγα για να ενισχύσω την κατανόηση είναι πραξιακό υλικό — το οποίο, όμως, χρησιμοποιούσα με την ανάποδη σειρά!

 Όλη η διαδικασία της μάθησης έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουμε να επεξεργαστούμε τις πληροφορίες που δεχόμαστε και, με βάση αυτές, να δημιουργήσουμε νοητικές αναπαραστάσεις στο μυαλό μας.

Κάθε νέα νοητική αναπαράσταση είναι μια καινούρια γνώση, η οποία, για να έχει σημασία, θα πρέπει να «κολλήσει» πάνω σε μία γνώση που ήδη υπάρχει. Τότε θα μείνει για πάντα!

Αν, όμως, αυτή η νοητική αναπαράσταση δεν συνδυαστεί με ήδη υπάρχουσες, δεν έχει κανένα νόημα και, απλώς, μετά από λίγο… περνάει στα αζήτητα!

Για να μπορέσουμε, όμως, να δημιουργήσουμε μια νοητική αναπαράσταση, θα πρέπει πρώτα να ξεκινήσουμε από κάτι πραγματικό.

Κι αυτό το πραγματικό είναι οτιδήποτε μπορούμε να πιάσουμε, να μετακινήσουμε, να μυρίσουμε, να ακούσουμε, να νιώσουμε (ενεργητικό επίπεδο).

Στη συνέχεια, πρέπει να μπορούμε να το αναπαραστήσουμε με μια ζωγραφιά ή μια γραφική παράσταση — δηλαδή με μια εικόνα (εικονιστικό επίπεδο).

Και, τέλος, να το χειριστούμε εντελώς νοητικά, σε αφηρημένο επίπεδο, χρησιμοποιώντας σύμβολα (συμβολικό επίπεδο).

Φανταστείτε μια σκάλα με τρία σκαλιά:

• Το πρώτο σκαλί είναι το πραξιακό επίπεδο.

• Το δεύτερο είναι το εικονιστικό επίπεδο.

• Το τρίτο είναι το συμβολικό επίπεδο.

Χρησιμοποιώντας απευθείας μια φωτοτυπία με ασκήσεις, έβαζα τους μαθητές μου να χρησιμοποιήσουν κατευθείαν τον συμβολικό ή τον εικονιστικό τρόπο (ανάλογα με το περιεχόμενο της φωτοτυπίας), χωρίς να τους δίνω καμία ευκαιρία να πράξουν.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απλή απομνημόνευση κάποιων διαδικασιών που τους έδειχνα και τις επαναλάμβαναν αρκετές φορές μηχανικά. Όμως, αυτή αποδείχθηκε μια στείρα διαδικασία, γιατί δεν είχαν κατανοήσει σε βάθος την έννοια και δεν είχαν δημιουργήσει νοητικές αναπαραστάσεις στο μυαλό τους. Έτσι, στο τέλος είτε το ξεχνούσαν είτε δεν μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν σε άλλες καταστάσεις.

Ο ρόλος του χειραπτικού υλικού και του πραξιακού σταδίου είναι καθοριστικός!

Τόσο στα μαθηματικά, που από τη φύση τους αποτελούν μια συμβολική γλώσσα και τα παιδιά πρέπει να φτάσουν στο σημείο να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα νοητικά,

όσο και στη γλώσσα, όταν καλούνται να χειριστούν κάτι τόσο μη απτό, όπως είναι ο ήχος, προκειμένου να αναπτύξουν φωνολογική και φωνημική επίγνωση.

Με το εκπαιδευτικό υλικό, τα παιδιά θα πειραματιστούν, θα παρατηρήσουν, θα συσχετίσουν ό,τι ήδη γνωρίζουν, θα δοκιμάσουν έναν γνωστό τρόπο, θα κάνουν λάθη και θα προσπαθήσουν να τα διορθώσουν, θα τα συζητήσουν με τον συμμαθητή τους και, τελικά, θα δημιουργήσουν τις πρώτες αναπαραστάσεις της νέας γνώσης στο μυαλό τους.

Στη συνέχεια, αυτές οι αναπαραστάσεις μπορούν να γίνουν εικονιστικές και, στο τέλος, συμβολικές.

 Τα σχολικά βιβλία καλώς ή κακώς δεν μπορούν να περιλάβουν χειραπτικό υλικό. Δίνουν κάποιες φορές τη δυνατότητα να φτιάξουμε κάτι με τις γνωστές καρτέλες στο πίσω μέρος, αλλά ίσως να μην έχει για όλα τα μαθήματα ή να μην είναι αυτό που θέλουμε.

Μα τότε... πρέπει να αγοράζω τόσο ακριβό εκπαιδευτικό υλικό;

Γίνεται;

Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι εύκολο!
Γιατί, ακόμα κι αν μπορούμε να αποκτήσουμε κάποιο από αυτά τα υπέροχα εκπαιδευτικά παιχνίδια που κυκλοφορούν, σίγουρα δεν θα μπορέσουμε να αγοράσουμε αρκετά, ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες μιας τάξης που πρέπει να δουλέψει είτε σε δυάδες είτε σε ομάδες.

Μπορούμε, όμως, να φτιάξουμε και να χρησιμοποιήσουμε οτιδήποτε μπορεί να λειτουργήσει ως εκπαιδευτικό υλικό!

Ας δούμε μερικές ιδέες:

1. Τα κλασικά κυβάκια πρώτης αρίθμησης 

κι επειδή ίσως δεν είναι αρκετά ή μας φανούν ακριβά...


 2. Ξύλινα κυβάκια τα οποία είναι πιο οικονομικά. 

Μπορούμε να τα βάψουμε με τέμπερα ανα 10αδες και φυσικά να συπληρώνουμε λίγο λίγο την ποσότητά τους! 

            

Όσο κι αν σας φανεί περίεργο κάνου εξαιρετική δουλειά και στη φωνολογική επίγνωση!

3. Ξύλινα γλωσσοπίεστρα χειροτεχνίας. 

4. Πλαστελίνη που υπάρχει πάντα σε ένα σχολείο. 

 

Αυτή στα βαζάκια έχει το πλεονέκτημα ότι δεν λαδώνει, δεν κολλάει και δεν λερώνει τα χέρια!

 

5. Και οδοντογλυφίδες!

6. Ζάρια... τα κλασικά!

Αν είναι μεγάλα και με ανάγλυφες τις κουκίδες, παρέχουν επιπλέον αισθητηριακά ερεθίσματα.

7. Τράπουλα, χωρίς τις φιγούρες! 

   Ιδανική για να οπτικοποιήσουν τους αριθμούς και για να μάθουν τα ζευγαράκια των αριθμών. 

Παίξτε διλωτή με αυτή και θα τα μάθουν πριν προλάβετε να το καταλάβετε!

8. Χρωματιστό χαρτί, κομμένο σε ότι σχήμα ή μέγεθος το θέλουμε!

9. Σύρμα πίπας

10. Χάντρες
 

11. Μπατονέτες και 

12. μπογιά!

13. Μπλοκάκια. 

Βάζουμε 3 ή 4 στη σειρά. Αριθμούμε τις σελίδες τους απο το 0 έως το 9 και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αριθημηση και την αξία θέσης ψηφίου.

14. Τα δάχτυλα

15. Το σώμα τους! 

 16. Κέρματα ψεύτικα και... αληθινά!

 

17. Να φτιάξουμε εμείς με χαρτί, μολύβι και ψαλίδι ότι χρειαζόμαστε!

18. Οι τεχνολογίες

19. Οποιοδήποτε αντικείμενο!

 

20. Να απεγκλωβιστούμε κι εμείς από τη σκέψη ότι τα παιδιά πρέπει οπωσδήποτε να πηγαίνουν στο σπίτι με ένα τετράδιο γεμάτο κολλημένες φωτοτυπημένες ασκήσεις, μόνο και μόνο για να τις δουν οι γονείς.

Μια απλή, σκέτη σελίδα μπορεί να κάνει τη δουλειά της — και μάλιστα πολύ καλύτερα — αν χρησιμοποιηθεί το κατάλληλο υλικό.

Η μάθηση δεν αποδεικνύεται με φωτοτυπίες. Αντανακλάται στις δεξιότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά.

Και η «δεξιότητα» να αντιγράφουν έτοιμες ασκήσεις από τον πίνακα, μόνο και μόνο για να τις δουν γραμμένες οι γονείς και να πούμε ότι "κάναμε το μάθημα", δεν νομίζω ότι είναι κάτι ιδιαίτερα χρήσιμο... τουλάχιστον όχι για να το εξασκούν σε όλη τη σχολική τους ζωή!

 Στο διαδίκτυο πλέον, και ειδικά στο αγαπημένο Pinterest, κυκλοφορούν πολύ ωραίες ιδέες — σχεδόν για οποιοδήποτε διδακτικό αντικείμενο!

Χρειάζονται διάθεση, χρόνος και φαντασία, και φυσικά... κουτιά για να αποθηκεύουμε το υλικό που φτιάχνουμε, αφού θα μας φανεί χρήσιμο σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις.

Τελικά, όταν τα παιδιά παίζουν με το εκπαιδευτικό υλικό, το μάθημα γίνεται διασκέδαση και οι βαρετές ασκήσεις της φωτοτυπίας μπορούν να περιοριστούν στις απολύτως απαραίτητες — αφού ήδη έχουν κατανοήσει την έννοια που θέλουμε να μάθουν!

Βιβλιογραφία

Εθνικό Συμβούλιο Ερευνών ΗΠΑ - Επιτροπή Κοινωνικών Επιστημών και Εκπαίδευσης. (2012). Πώς μαθαίνει ο άνθρωπος. (Ε. Κρομμυδά, Μεταφρ.) Αθήνα: Κέδρος.

Ερευνητική και ∆ιαγνωστική Μονάδα ∆υσλεξίας, Ανάγνωσης και Γραφής. (2003). Διαγνωστική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών στο Δημοτικό Σχολείο (Ανάγνωση, Ορθογραφία, Δυσλεξία, Μαθηματικά). (Κ. Δ. Πόρποδας, Επιμ.) Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πάτρων. Ανάκτηση από http://edu-gate.minedu.gov.gr/amea/prakseis_epeaek/diagnostikh_aksiologish_math_dyskolion.pdf